Ίψεν, Χένρικ

(Henrik Ibsen,Σεν 1828 – Όσλο 1906). Νορβηγός θεατρικός συγγραφέας. Ύστερα από μια οδυνηρή παιδική ηλικία και αφού αναγκάστηκε να ασκήσει διάφορα επαγγέλματα, το 1848, σε ηλικία μόλις είκοσι ετών, έγραψε το πρώτο του θεατρικό έργο με τον τίτλο Κατιλίνας (παίχτηκε το 1850). Αυτό το πρώτο έργο κληροδότησε στον Ί. για την υπόλοιπη ζωή του τη φήμη του επαναστάτη, η οποία δεν οφειλόταν τόσο στη γλώσσα που μιλούσαν οι ήρωές του όσο στο νεωτεριστικό περιεχόμενο που διέβλεπαν στα έργα του οι νέοι της εποχής. Κουρασμένοι από μια διεφθαρμένη και ξεπεσμένη αστική τάξη, οι νέοι άνθρωποι είχαν στρέψει τον ενδιαφέρον τους στην πολιτική και στα νέα ρεύματα που αναστάτωναν τότε ολόκληρη την Ευρώπη. Μετά την επιτυχία του Κατιλίvα ο Ί. προσελήφθη ως συνεργάτης στην καλλιτεχνική διεύθυνση του Νorske Theater του Μπέργκεν, με την υποχρέωση να παραδίδει ένα θεατρικό έργο τον χρόνο. Ο Ί. κράτησε τη θέση αυτή από το 1851 έως το 1857, περίοδος κατά την οποία του δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσει σε βάθος την τεχνική του θεάτρου και να επιδοθεί σε έρευνες –που αργότερα θα του ήταν χρησιμότατες– σχετικές με την αρχαία δραματουργία και τις λαϊκές παραδόσεις. Ακολούθησαν μερικά ακόμη έργα, όχι εντελώς ώριμα, οι ήρωες των οποίων σχεδιάστηκαν με ρωμαλέο ύφος: Οι μνηστήρες του θρόνου (1864) και Η κωμωδία του έρωτα (1862). Το 1866 παρουσιάστηκε το πρώτο μεγάλο ιψενικό έργο, Ο Μπραντ, το οποίο γράφτηκε πρώτα σε μορφή ποιήματος και έπειτα διασκευάστηκε για το θέατρο. Ο Μπραντ είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που με τη δύναμη της θέλησης, με τον εξαγνισμό και τη μετάνοια, τη δική του και των οικείων του, προσπαθεί να φτάσει στον Θεό χωρίς να το κατορθώνει· ήταν η αρχή των μεγάλων ιψενικών αριστουργημάτων. Ακολούθησαν τα έργα Πέερ Γκιντ (1867), όπου στις αρνητικές εμπειρίες της ζωής ο Ί. αντιπαρέβαλλε την αγάπη ως ουσιαστική εκδήλωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, Ο σύνδεσμος των νέων (1869), που παρουσίαζε πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής, Ο αυτοκράτωρ και ο Γαλιλαίος (1873), έργο δέκα πράξεων με θέμα την τραγωδία του Ιουλιανού του Παραβάτη και τέλος, το 1877, Τα στηρίγματα της κοινωνίας, μια καταγγελία της αθλιότητας μιας μικρής επαρχιακής πόλης. Το σπίτι της κούκλας (1879) έθετε το πρόβλημα της γυναίκας στη νεότερη κοινωνία. Η Νόρα, ηρωίδα του έργου, πιστεύει πως με τις θυσίες της βοήθησε και έσωσε τον άντρα της από την καταστροφή. Όταν αντιλαμβάνεται όμως ότι ο σύντροφός της δεν είναι παρά ένας άθλιος υποκριτής, κομφορμιστής και τιποτένιος, εγκαταλείπει το σπίτι και τα παιδιά της, για να διασώσει την ηθική της ελευθερία. Αντίθετα από αυτή καταστρέφεται η Ελένη, η ηρωίδα του έργου Οι βρικόλακες (1881), που σέβεται την αστική ηθική, αλλά βγαίνει νικημένη είτε γιατί απαρνήθηκε την προσωπικότητά της είτε γιατί τον ήρωα του έργου, Όσβαλντ, τον βαραίνει η μοίρα μιας τρομερής κληρονομικότητας. Ο συγγραφέας συνέχισε με τα έργα Ο εχθρός του λαού (1882) και Aγριόπαπια (1884), στην οποία επικρατεί η απαισιόδοξη αντίληψη ότι το ψέμα είναι απαίτηση της ζωής, άρα είναι μάταιο και επικίνδυνο να το αποκαλύπτει κανείς. Στο Ρόσμερσχολμ (1886) ο Ί. επανήλθε στο βασανιστικό θέμα της σύγχρονης γυναίκας που αγωνίζεται να επιβάλει την προσωπικότητά της. Το ίδιο και στην Κυρά της θάλασσας (1888), όπου η ηρωίδα βρίσκεται πάλι μπροστά σε ένα δίλημμα. Στην περίπτωση όμως αυτή, ακολουθώντας το ιδανικό της ατομικής της ελευθερίας, επιλέγει την προσωπική της ευτυχία. Η Έντα Γκάμπλερ (1890) βασίζεται στον ολέθριο εγωιστικό πυρετό της ηρωίδας, Ο αρχιτέκτονας Σόλνες (1892) στη σκληρή μοίρα που βαραίνει μια οικογένεια, Ο μικρός Έγιολφ (1894) στην απελπισμένη αγωνία δύο γονέων που πληρώνουν τη δίψα τους για ηδονή, ΟΙωάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν (1896) στην καταδίκη της δραστηριότητας του ήρωα και το Όταν εμείς οι πεθαμένοι σηκωθούμε (1899) στον εγωισμό που αρνιέται την αγάπη. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια της ζωής του Ί., όπως άλλωστε και η παιδική του ηλικία, ήταν πολύ δύσκολα, αφού έπειτα από ένα επεισόδιο αποπληξίας (1900) έμεινε διανοητικά ανάπηρος μέχρι τον θάνατό του. Η επιτυχία του Ί. στο θέατρο υπήρξε, έως έναν βαθμό μέχρι και σήμερα, εξαιρετική. Στις χώρες όπου οι επαναστατικές ζυμώσεις ήταν εντονότερες (π.χ. Ρωσία, Γαλλία), ο Ί. ήταν πιο δημοφιλής, ενώ αργότερα και σε περιορισμένη κλίμακα ήρθε η αναγνώρισή του στην Αγγλία και στις ΗΠΑ. Ο Ί. ήταν ο πρώτος μεγάλος εκφραστής ενός πνευματικού ρεύματος που εγκατέλειψε τα προσφιλή θέματα του 19oυ αι. και έφερε στο προσκήνιο την καθημερινή ζωή με τις αμαρτίες της, τις απογοητεύσεις της και τις ηθικές της κρίσεις. Στα ιψενικά δράματα επικράτησε η αρχή ότι μόνο όποιος είναι και παραμένει ηθικά ελεύθερος είναι άνθρωπος δυνατός και ευτυχισμένος· όποιος, αντίθετα, δεν είναι κύριος της θέλησής του πληρώνει με δραματικό τρόπο τις διάφορες κοινωνικές, ηθικές και ψυχολογικές δουλείες του. Η κριτική είδε κατά καιρούς στο έργο του Ί. έναν τραγικό νατουραλιστικό ρεαλισμό, μια ρωμαλέα πολεμική, μια έκκληση για ανθρώπινη αξιοπρέπεια αλλά και μια εγωιστική λύση των κοινωνικών προβλημάτων. Σήμερα εντοπίζει την καλύτερη πλευρά του έργου του στην ποίηση που χαρακτηρίζει τη γλώσσα των ηρώων του, οι οποίοι λησμονώντας τη μοίρα τους τρέπονται στη φυγή, στο όνειρο και στο παράλογο. O Νορβηγός δραματουργός Χένρικ Ίψεν, σε προσωπογραφία του συμπατριώτη του ζωγράφου Έρικ Βάρενσκιελντ. Στιγμιότυπο από παράσταση του έργου του Ίψεν «Πέερ Γκιντ» στο Εθνικό θέατρο (φωτ. ΑΠΕ).